Νησί της Εύβοιας

Τα πρώτα σημάδια οικισμού στη περιοχή ήταν κατά τη διάρκεια της Νεολιθικής περιόδου γύρω στο 3000 π.Χ. Ο οικισμός αυτός όμως συρρικνώθηκε και εγκαταλήφθηκε εντελώς κατά τη Γεωμετρική περίοδο.

Η αρχαία πόλη ιδρύθηκε περίπου τον 9ο αιώνα π.Χ, πιθανότατα ως επίνειο της Ξηρόπολης. Όταν η Ξηρόπολη πυρπολήθηκε το 825 π.Χ., δόθηκε η δυνατότητα στην Ερέτρια να αναπτυχθεί ως τοπική δύναμη. Η ονομασία της πόλης προέρχεται από τη λέξη "ερέτης" που σημαίνει κωπηλάτης. Σύμφωνα με τον Στράβωνα το πρότερο όνομα της Ερέτριας ήταν Αρότρια, κάτι που δηλώνει και τον πλούσιο σε σιτηρά τόπο της Ερέτριας. Η πρώτη αναφορά στην Ερέτρια γίνετε από τον Όμηρο στην Ιλιάδα και στον κατάλογο των πλοίων που εκστρατεύουν εναντίον της Τροίας.

Τον 8ο αιώνα π.Χ. η Ερέτρια γνωρίζει την μεγαλύτερη ακμή της, περίοδος που υπήρξε μια από τις μεγαλύτερες εμπορικές δυνάμεις του Ελλαδικού Χώρου. Είχε έντονη αποικιακή δραστηριότητα, κυρίως στην Νότια Ιταλία, στη Σικελία και στο Βόρειο Αιγαίο, ενώ έλεγχαν την Ανδρο, την Κέα και την Τήνο. Στα τέλη, όμως του 8ου αιώνα π.Χ., η Ερέτρια πολέμησε με την Χαλκίδα για το Ληλάντιο Πεδίο. Ο πόλεμος διέρκησε για αρκετές δεκαετίες, με αποτέλεσμα την οικονομική εξασθένηση και των δύο πόλεων. Μετά τη λήξη του Ληλάντιου Πολέμου, η Ερέτρια έπεσε σε παρακμή χάνοντας πολλές από τις κτήσεις της.

Το 499 π.Χ. υποστήριξε μαζί με την Αθήνα την Ιωνική Επανάσταση κατά των Περσών. Μετά την αποτυχία της επανάστασης, ο Δαρείος Α', βασιλιάς της Περσίας, θέλησε να εκδικηθεί. Κατά την περσική εκστρατεία του Δάτη και Αρταφέρνη, πολιόρκησε και κατέστρεψε την Ερέτρια. Κατά την καταστροφή της πόλης, καταστράφηκε και ο μεγαλοπρεπής ναός του Απόλλωνα Δαφνηφόρου, ένα στολίδι της πόλης.

Η Ερέτρια χτίστηκε ξανά και έλαβε μέρος στη μάχη των Πλαταιών, κατά τη διάρκεια της εκστρατείας του Ξέρξη, το 479 π.Χ. με 600 οπλίτες. Υπήρξε μέλος της Α' Αθηναϊκής Συμμαχίας όπου και παρέμεινε μέχρι το τέλος του Πελοποννησιακού Πολέμου. Κατόπιν γίνετε μέλος του Κοινού των Ευβοέων, και εδώ γίνετε η κοπή του νομίσματος. Η πόλη βιώνει οικονομική ευημερία, κάτι που αντικατοπτρίζεται στα μνημεία της. Εκείνη την περίοδο αναστηλώνετε ο ναός του Απόλλωνα, ενώ γίνονται εργασίες στο θέατρο. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα είναι η οικία των ψηφιδωτών που σώζεται ακόμα και σήμερα.

Μετά τη μάχη της Χαιρώνιας, η Ερέτρια κατακτήθηκε από τους Μακεδόνες. Το 295 π.Χ. εμφανίζεται μια σημαντική προσωπικότητα της Ερέτριας, ο φιλόσοφος Μενέδημος. Υπήρξε ιδρυτής της Ερετριακής φιλοσοφικής σχολής, ενώ κυβέρνησε την πόλη μέχρι το 268 π.Χ.

Το 198 π.Χ. κατακτήθηκε από τους Ρωμαίους μέχρι το 87 π.Χ. οπότε και καταστράφηκε κατά τη διάρκεια των Μιθριδατικών Πολέμων. Μετά την καταστροφή της, η πόλη ερήμωσε.

Η περιοχή παρέμεινε ακατοίκητη μέχρι το 1834, οπότε και ήρθαν στη περιοχή Ψαριανοί πρόσφυγες, οι οποίοι είχαν διασωθεί από την καταστροφή των Ψαρών. Οι νέοι κάτοικοι δώσανε το όνομα Νέα Ψαρά στη πόλη. Εδώ έμεινε ο Κωνσταντίνος Κανάρης, ο μεγάλος μας μπουρλοτιέρης, από το 1847 ως το 1864 οπότε και έγινε για δεύτερη φορά πρωθυπουργός της Ελλάδας. Το όνομα χρησιμοποιήθηκε για αρκετό καιρό, σχεδόν μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα, έως ότου επικράτησε το όνομα Ερέτρια.